صدیقه شکوری راد، عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نو اندیش و عضو هیات علمی مطالعات زنان دانشگاه تهران:
در طول تاریخ نظر علما در مورد حق رای متاثر از فضای سیاسی اجتماعی تغییر کرده است.
نشست «روزی برای همه زنان» با همت جمعیت زنان مسلمان نواندیش برگزار شد. در این نشست که روز به مناسبت روز جهانی زن در ۸ مارس و مقارن با چهارشنبه ۱۸ اسفند ۹۵ و در محل جمعیت زنان مسلمان نو اندیش برگزار شد، آذر منصوری، صدیقه شکوری راد و پرستو سرمدی، بحث های متفاوتی از زنان را ارائه دادند.
صدیقه شکوری راد با اشاره به موضوع سخنانش گفت: با نگاه تاریخی به سده گذشته، فرصت هایی را مشاهده می کنیم که در آن، علمای اسلام نظراتی را درباره مسائل مربوط به زنان و حقوق و جایگاه آنان مطرح کردند و در یک فراز و نشیب سیاسی و اجتماعی دیگری، حرف هایی کاملا مخالف با آنچه در گذشته گفته بودند را بیان کرده اند، اما چه دلیلی دارد که این تفاوت ها به وجود می‌آید.
وی نظاره به مسائل اجتماعی و سیاسی و اطلاعات حداقلی مردم را مد نظر قرار داد و گفت: دیدگاه های اسلامی که از طرف علما درباره حقوق زنان و دیگر مسائل همچون شطرنج موسیقی، مطرح شده، در طول زمان تغییر می کنند. زمانی علما می گفتند بر اساس متون دینی و دستورات دینی ما، این ها مخالف با اسلام هستند و بعد در زمان دیگری اعلام کرده اند که این ها مجاز است و حلال و البته بر همان اساس. و این گونه است که این سوال پیش می آید که چگونه است که این احکام متناقض و متضاد از مبانی دینی ما فهمیده می‌شود.
این مسئول به اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد، اشاره کرد و ادامه داد: حوادث سیاسی و اجتماعی بر فهم علمای ما از متون موثر است. متون یکسان است، تغییر نکرده ولی فهم علمای ما از همان متون تغییر می کند. و البته این یک اصل است که درک هر موضوعی، به دانش و تجربه قبلی شخص بستگی دارد و در فهم آن تاثیر می‌گذارد.
عضو شورای مرکزی زنان مسلمان مطرح شدن بحث حق رای زنان را همزمان با نهضت مشروطه در ایران اعلام کرد و ادامه داد: زنان در این جریان فعالیت‌های بسیاری انجام دادند مثلا هنگامی که قرار بر تاسیس بانک ملی بود، زنان جواهرات خود را فروختند و سرمایه اولیه را تامین کردند، یا در زیر چادر خود اسلحه حمل می کردند یا پیام ها را از گروه‌های مختلف مردم، به یکدیگر می رساندند.
این مسئول دیگر فعالیت های زنان در شرایط مختلف اجتماعی و سیاسی ایران را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: در جریان انقلاب مشروطه زنان زیادی در پوشش و لباس مردان مبارزه می کردند، اما در قانون اساسی مشروطه حق رای به زنان داده نشد. حاج محمدتقی وکیل الرعایا، حق رای زنان را در مجلس مطرح می کند که با تعجب همگان و مخالفت رو به رو می شود.
وی به مطرح شدن حق رای زنان در مجلس در زمان آیت اله مدرس اشاره کرد و افزود: مدرس با حق رای زنان مخالفت می کند و می گوید ما باید بر مبنای عقل حرف بزنیم، بر این اساس میفهمیم که خداوند به زنان توانایی عقلی و صلاحیت برای این که انتخاب کنند یا انتخاب شوند، نداده است، بنابراین با حق رای زن مخالفت می کند.
عضو هیات علمی مطالعات زنان در دانشگاه تهران، تکرار این اتفاق را در جریان ملی شدن صنعت نفت برشمرد و گفت: با وجود حضور، فعالیت و مشارکت زنان در این جریان، هنگامی که حق رای زنان مطرح می شود، آیت الله کاشانی می گوید برابری میان زن و مرد منجر به دادن حق طلاق به زنان می شود، برابری در ارث و دیه و دادن این فرصت به زنان که انتخاب کنند و انتخاب شوند، من چطور می‌توانم نسبت به این امر بی تفاوت باشم که چنین مصیبتی بر ما بیفتد! یعنی از دادن حق رای به زنان، با عنوان مصیبت یاد می کند!
این مسئول با اشاره به جریان تاریخ، انقلاب سفید و اصلاحات محمدرضا شاه پهلوی -که در کتب آکادمیک نوشته شده که به دستور جان اف کندی موظف شد اصلاحاتی را در جامعه انجام دهد- از جمله حق رأی زنان که در سال ۱۳۴۱در انتخابات شوراها و پس از آن در سال۴۲این حق به طور کلی به زنان داده شد، گفت: امام خمینی (ره) با این حق، مخالفت کردند و گفتند که پذیرفتن زنان برای هر دو مجلس سنا و شوراها، خلاف قانون اسلامی است. اعطای حق رای به زنان و انتخاب آنها خلاف ماده ۲قانون اساسی است. و داشتن حق رای برای خانم ها را صراحتا مخالف اسلام می دانند. در جای دیگری می فرمایند: «با فرستادن چند زن به مجلس پیشرفتی حاصل نمی‌شود!»، آیا مردانی که در مجلس بودند باعث پیشرفت شدند که از زنان چنین انتظاری دارید؟
وی با تاکید بر سخنان امام در جریان انقلاب اسلامی و بعد از آن ادامه داد: مکرر می‌شنویم امام می فرمایند که زنان با مردان برابرند، و نباید زنان را برای تعیین سرنوشت خود، محدود کنیم. بعد از انقلاب هم می بینیم که در قانون اساسی، این حق به زنان داده می شود و آنچه که تا کنون خلاف قانون اسلام است، از نظر امام تبدیل می شود به یک واجب، یک ضرورت و امری که به هیچ عنوان خلاف اسلام نیست و امام پشت این قضیه می ایستند در حالی که بدنه عمده علما مخالفند.
شکوری راد در همین خصوص اظهار کرد: در تفکر شیعه و کلام اسلامی، حکومت حق خداوند است، این حق از سوی خدا به پیامبر اسلام داده شده و ما در شیعه معتقدیم که این حق از طرف خدا و پیامبرش به ائمه داده شده و در نهایت حق حکومت به ولی فقیه داده شده است. بنابراین دلیلی ندارد که مردم بگویند چه کسی حکومت کند چرا که این یک حق الهی است و خداوند تعیین می کند چه کسی حکومت کند، رای دادن معنایی ندارد. این تفکر غالبی ست که در بین علمای اسلام وجود داشته است. ولی با اهل تسنن متفاوت است چون آنها به شورا معتقدند و بحث خلافت.
وی به نقل از امام خمینی (ره) گفت: امام می فرمایند زنان مانند مردان در شکل‌گیری جامعه اسلامی مشارکت داشته اند، آنها می توانند رای بدهند، انتخاب شوند. زنان با مردان برابرند، مثل مردان می توانند آزادانه سرنوشت خودشان وفعالیت های خودشان را انتخاب کنند. من تغییر عظیمی در میان زنان می بینم که عمیق تر از تغییری است که در مردان اتفاق افتاده است.
*حق تحصیل
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان نو اندیش مسلمان، در خصوص نگاه به تحصیل در دوره های تاریخی گذشته گفت: در تمام کشورهای اسلامی، تحصیل در مکتب خانه ها بوده و سابقه بسیار طولانی در زمینه تحصیل دارند که ایران از همه جلوتر بوده است چون کشورهای اسلامی مهد علم بودند اما در دوران مدرن تغییر می کند و مکتب خانه ها به مدارس جدید تبدیل می شوند. بسیاری این مدارس جدید را نمی‌پسندند، مخالفت می کنند، آتش می‌زنند، تهدید می کنند، خراب می کنند و این اتفاقات بر اساس این تفکر بوده که مدارس جدید پایگاهی برای فرهنگ غیر اسلامی است و در حال رشد در جوامع اسلامی ماست. حتا از شیخ فضل الله نوری نقل شده که مدارس جدید را مشابه خانه فساد می دانسته و به شدت مخالف آن بوده است.
این مسئول همچنین گفت: البته در همان زمان، بعضی از افراد و خانواده های مذهبی دختران خود را به این مدارس می فرستادند تا درس بخوانند و تحصیل کنند ولی اینها جواب غالب نبودند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: پس از آمدن رضا شاه و عهده دار شدن او برای تاسیس مدارس جدید، با مطرح شدن بحث کشف حجاب در سال ۱۳۱۴زنان از این که با حجاب زنان یا چادر دیده شوند ممنوع می شوند و عملا عموم زن ها از جامعه حذف می شوند. به عبارت دیگر به وجود آمدن مدارس دولتی و عمومی با کشف حجاب همراه شد و به بخش کوچکی از جامعه زنان که معمولا قشر مرفه بودند و آماده برای برداشتن حجاب، اختصاص یافت.
صدیقه شکوری راد به روی کار آمدن نهضت سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد و افزود: زنان در شهر و روستا برای آموزش دیدن، ترغیب شدند، در این زمان، تحصیل دختران جدی گرفته می شود، فضا باز می شود، مدارس بسیاری تاسیس می شود، دانشگاه‌ها فعال می شوند و زنان هم در رشته های مختلف تحصیل می کنند و البته همه این ها تحت حکومت دینی به وجود می آید.
* حقوق زنان در خانواده
عضو هیات علمی مطالعات زنان دانشگاه تهران در خصوص سیر تاریخی حقوق زنان در خانواده گفت: وقتی رضاشاه حقوقی را برای زنان قرار میدهد، اصلاحاتی بر اساس قانون فقه شیعه برای زنان قرار می دهد، مثلا اگر زنان در ۹ سالگی بالغ محسوب می شوند، حداقل سن ازدواج را ۱۵سال قرار می دهد، یا محدودیت‌هایی را در گرفتن زن دوم برای مردان ایجاد می کند، با همان خوی استبدادی، مجلات و انتشارات زنان را محدود کرد سازمانهای زنان را محدود کرد، و همه چیز به سوی دولتی شدن رفت و البته این محدودیت ها در زمان محمدرضاشاه کمتر می شود.
این مسئول کتاب حقوق زن در اسلام نوشته مطهری را مدنظر قرار داد و بیان کرد: این کتاب مجموعه مقاله هایی است در پاسخ به اصلاحیه ای که در سال ۴۵ و ۴۶ درباره حقوق خانواده تنظیم شد، از تفاوت های حقوقی که در اسلام بین زن و مرد وجود دارد.
وی به تحولات پس از جنگ در میان زنان اشاره کرد و ادامه داد: بعد از جنگ زنان اعتراض می کنند به این که همسرانشان را که در جنگ از دست داده اند و اکنون حضانت فرزندانشان را به آنها نمی دهند و در پی این اعتراض، امام فرمان دادند که حضانت فرزند برای مادرش باشد، پس از جریان انقلاب، جبهه و جنگ، زنان تغییر کرده بودند، آگاه شده بودند، مطالبه می‌کردند و بدین گونه ما با نظر علما با خطوط فکری متفاوت مواجه می شویم.
پرستو سرمدی، عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش و فارغ التحصیل رشته مطالعات زنان:
عدم توجه به منزلت دوگانه زنان می تواند منجر به نارضایتی اجتماعی شود
پرستو سرمدی در ارائه گزارشی از وضعیت اجتماعی زنان گفت: از نمایندگی های استانی جمعیت زنان مسلمان نواندیش خواستیم که فعالیت های خود را در آنجا بیان کنند، که به زودی این مطالب را در کانال جمعیت قرار خواهیم داد.
وی با اشاره به تحقیقات در سال ۸۱به مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران ادامه داد: در این تحقیقات واژه دوگانگی منزلت مطرح شود که هنوز هم بهترین واژه برای توصیف وضعیت کنونی زنان است، زنانی که به لحاظ آموزش توانستند دستاوردهای بسیار زیادی کسب کنند، نزدیک به ۵۰درصد جمعیت دانشگاه ها را دختران تشکیل می دهند و زمانی که این میزان پذیرش به ۷۰درصد رسید، دولت مجبور شد برنامه سهمیه بندی را اجرا کند تا مانع ورود دختران به دانشگاه شود.
این مسئول اظهار کرد: در مقابل این پتانسیل بالایی که زنان به لحظات تخصصی از خود نشان دادند، باقی سپهر اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی به ویژه در حوزه اقتصادی زنان با در بسته مواجه شدند، خانم مولاوردی در برنامه دیروز خود، نرخ اشتغال زنان را ۱۳٫۳درصد اعلام کرد که بسیار پایین است. این دوگانگی منزلت زنان ایران، موقعی پیچیده‌تر می شود که رویکرد دوگانه ای از سوی دولت هایی که به قدرت می رسند و گروه هایی که قوانین را درباره زنان تصویب و اجرا می کنند، مشاهده می شود.
وی در توضیح سخنان خود بیان کرد: دولتی بر سر کار می آید که معتقد به مشارکت زنان است، برای آن برنامه‌ریزی می‌کند حتا اگر دیرهنگام شاهد اجرایی شدن آن باشیم و سپس مواجه می شویم با قدرت و دولتی که زنان را به خانه بر می گردانند، مثل دولت احمدی‌نژاد. وضعیت دوگانه زنان با این رویکردها باعث بحران اجتماعی و اعتراض اجتماعی بزرگی خواهد شد.
این مسئول وضعیت بهتر زنان را در بحث آموزش مدنظر قرار داد و افزود: بعد از انقلاب به رغم وضعیت جنگی، برنامه‌ریزی برای گسترش آموزش در مناطق دوردست، شاهد بودیم حضور دختران در مقاطع قبل از دانشگاه حتا در میان خانواده‌های مذهبی افزایش یافت و در سال ۶۵ نرخ حضور زنان در دانشگاه از ۳۵٫۵ درصد به ۵۰٫۱ درصد رسید.
وی به کتب درسی دانش آموزان در آن زمان اشاره کرد و گفت: زنان همواره در نقش مادر یا همسر نشان داده می شوند و در مقابل ۲۷شغلی که در کتاب های درسی برای مردان در نظر گرفته شده بود، تنها یک شغل پرستاری، زنان را شامل می شد و البته با بالا رفتن پایه تحصیلی، حضور زنان در کتاب های درسی بسیار کمتر می شد.
سرمدی ادامه داد: بعد از باز شدن دانشگاه پس از انقلاب و رشته های دانشگاهی فراوانی تعریف شد که دختران از حضور در بسیاری از آنان محروم بودند، و البته سهم زنان درسال ۵۷ از ۳۲ درصد به ۲۸٫۶ در سال ۶۸ رسید که این کاهش بیشتر در رشته های فنی و مهندسی نمایان شد.
وی افزایش حضور دختران در دانشگاه ها را در دولت سازندگی در سال ۷۲ مدنظر قرار داد و افزود: حضور دختران در دانشگاه ها به همین شکل ادامه یافت و به ۷۰درصد در دولت احمدی نژاد رسید که دولت مجبور به سهیمه بندی شد و در سال ۸۶ سهمیه ۴۰ درصدی برای حضوران آقایان در همه رشته های دانشگاهی اجرا شد و سبب شد که تعداد ۳۶ دانشگاه در سال ۹۱ از پذیرش دانشجوی دختر سرباززنند.
این مسئول بیان کرد: در حال حاضر ۲میلیون و ۱۲۶هزار دختر دانشجو داریم که ۴۸ درصد کل دانشجویان را تشکیل می دهند و این تفکیک در مقطع فوق دیپلم ۴۰درصد، مقطع لیسانس ۵۳٫۹ درصد، در مقطع کارشناسی ارشد ۴۸٫۲ درصد و در مقطع دکترا ۳۲درصد هستند.
وی به بحث اشتغال نیز اشاره کرد و گفت: در بحث اشتغال این دوگانگی بیشتر مشاهده می شود. در سال ۵۵ تعداد یک میلیون و۲۰۰ هزار نفر زن شاغل داشتیم که ۱۳٫۸ درصد شاغلان را به خود اختصاص می دادند، بعد از آن با وجود جنگ که قاعدتا این تعداد باید با کاهش مواجه می‌شد، با توجه به سیاست های استخدامی، بازنشستگی زودرس، پاکسازی و تعطیلی مهدکودک‌ها در سال ۶۵میزان اشتغال زنان ۸٫۹ درصد بود که ۹۷۵ هزارنفر را شامل می شد و این یعنی سالی ۲۴ هزارنفر از چرخه اشتغال خارج می شدند، در نتیجه این اتفاق یک بار تکرار شده و اجرای دوباره آن نتیجه ای نخواهد داشت.
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: بعد از پایان جنگ و در دولت هاشمی، با رویکرد تغییر مثبتی در زمینه مشارکت زنان در زمینه اقتصادی روبه رو شدیم. برنامه های اشتغال در این دولت تدوین شد و از دستگاه تبلیغاتی و سیاسی خواسته شد که زمینه ساز اشتغال زنان باشند چرا که متوجه گفتمان منفی حاکم بودند.
این مسئول ادامه داد: در سال ۸۰ با سیر صعودی اشتغال مواجه بودیم و این میزان به ۱۲٫۱ درصد رسید، مرکز امور مشارکت های زنان که در دولت هاشمی تشکیل شده بود، ارتقا پیدا کرده و مشارکت در حوزه های مختلف افزایش یافت و در برنامه سوم توسعه به وضعیت زنان به صورت ویژه توجه می شود. کارگروه تشکیل می شود که به بررسی علت اصلی تداوم نابرابری جنسیتی در ایران می پردازد، دولت اصلاحات بحث عدالت جنسیتی را در برنامه چهارم مطرح می کند و با جریان سازی جنسیتی، همه بخش ها به اجرای آن ملزم می شوند، اما مجلس هفتم این بخش را از برنامه توسعه حذف می کند.
پرستو سرمدی حضور ۱۵٫۴ درصدی زنان را در سال ۸۵ و پایان دولت اصلاحات مورد توجه قرار داد و گفت: سهم حضور زنان در آموزش ۳۱٫۶ درصد، در صنعت ۱۹٫۲ درصد و در بهداشت و مدد کاری ۱۱٫۴ درصد بود که با شکل گیری دولت احمدی نژاد دوباره سیاست های مخالف حضور زنان با محدودیت زمانی برای حضور، دورکاری و قرارداد پاره وقت شکل می گیرد.
وی به رویکرد مثبت دولت روحانی اشاره کرد و گفت: همچنان آمار به سختی بالا می آید، در برنامه ششم توسعه، اگر عدالت جنسیتی برقرار نشود، اعتراضات اجتماعی را شاهد خواهیم بود، در تابستان سال جاری، ۱۲٫۰۵ درصد زنان در فعال در حوزه اشتغال بوده اند که اکنون به ۱۳٫۳ درصد رسیده اند و امیدواریم در نتایج سرشماری، بهبود را شاهد باشیم.
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش به وضعیت زنان در مدیریت کلان کشور اشاره کرد و گفت: در سال ۸۶، چهاردرصد نمایندگان مجلس را زنان تشکیل می دادند، همچنین ۳ درصد مدیران میانی و عالی و ۱٫۵ درصد اعضای شورای شهر، زنان بودند و اکنون بادارابودن ۱۷ زن در مجلس، ۶درصد این اعضا، زنان هستند. در اولین انتخابات شورای شهر از کل منتخبان که حدود ۱۶۴ هزارنفر بودند، کمتر از یک درصد را زنان تشکیل می دادند و این آمار در دومین انتخابات، درمیان ۱۵۵ هزار نفر، ۱٫۵۱ درصد بود.
این مسئول با اشاره به وضعیت زنان در حوزه بهداشت گفت: امید به زندگی در زنان بیشتر از مردان است به طوری که در سال ۹۰،امید به زندگی در زنان ۷۴٫۶ سال و در مردان ۷۲٫۱ سال بوده است، همچنین میزان مرگ و میر نوزادان و مادران نیز با کاهش مواجه بوده و درحال حاضر بیشترین بیماری های زنان، کم خونی، فقر آهن، فقر حرکتی و افسردگی است.
آذر منصوری؛ عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش: باید تلاش کنیم با جداکردن اسلام و از تاریخ اسلام و پرداختن به نواندیشی دینی به نیازهای امروزجامعه زنان پاسخ دهیم
نشست «روزی برای همه زنان» با همت جمعیت زنان مسلمان نواندیش برگزار شد. در این نشست که روز به مناسبت روز جهانی زن در روز چهارشنبه ۱۸ اسفند ۹۵ و در محل جمعیت زنان مسلمان نو اندیش برگزار شد، صدیقه شکوری راد، تاثیر مسائل سیاسی و اجتماعی بر فهم علمای دین از اسلام را بیان کرد و پرستو سرمدی به ارائه گزارشی در خصوص وضعیت اجتماعی زنان در ایران پرداخت.
آذر منصوری، عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش نیز با اشاره به مساله اولویت مشارکت سیاسی زنان در اسلام، به ایراد سخنرانی پرداخت که در پی می خوانید:
آذر منصوری، ضمن اشاره به سخنان پرستو سرمدی و صدیقه شکوری‌رادگفت: این بحث ها به نوعی می تواند سرفصل های بحث هایی با قابلیت گفت و گوی بیشتر باشد چون هردو به نظرم با نوع کاری که جمعیت زنان نواندیش در ادامه فعالیت می خواهد انجام دهد مرتبط است و باید به این مسائل بیشتر بپردازیم و پرسش های احتمالی که در این زمینه وجود دارد را پاسخ دهیم و در نهایت بگوییم که برای برون رفت از وضع موجود چه کاری می خواهیم انجام دهیم.
وی با اشاره به روز جهانی زن اظهار کرد: این روز را به همه زنان و مردانی که مدافع حقوق انسانی همه انسان ها هستند و به خصوص عدالت جنسیتی را یکی ازضرورت های تحقق این حقوق انسانی می دانند، تبریک می گویم و حیف است که نام نبریم از زنانی که در طول تاریخ این سرزمین تلاش کردند تا ما به این نقطه برسیم، از زینب پاشا گرفته تا صدیقه دولت آبادی تا زنانی که در شکل گیری انقلاب اسلامی، مبارزات نفس گیری که پا به پای مردان و در کنار مردان داشتند، مجاهدت هایی که در این مقطع از تاریخ داشتند. یاد می کنم از زنده یاد فریده ماشینی که بسیار د زمینه نواندیشى دینى دغدغه داشت و تا زمانی که نفس داشت قاطعانه در این مسیر حرکت کرد، از خانم بهروزی دبیر کل جامعه زینب که با این که دبیر کل تشکلی اصولگرا بود، اشتراکات قابل توجهی را در بسیاری از مسائل مربوط به زنان داشتیم و شخصیتی بود قابل گفت وگو و تعامل و به نظر می رسد که در فضای سیاسی کنونی، جای او بسیار خالی است.
این مسئول ادامه داد: این روز را به زنان آزادی خواهی که در این سال ها تلاش کردند و به ویژه بانوی در حصرمان زهرا رهنورد هم تبریک می گویم و امیدوارم که صدای ما به او برسد و با آغاز فصل روییدن ها و شکفتن ها این حصر هم به پایان برسد و تدبیر امور به رفع حصر در کشورمان بیانجامد که خیر این امر، هم برای ملت هست و هم برای مُلک.
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش، بحث مشارکت سیاسی زنان، ضرورت این مشارکت و دیدگاه اسلام به این مقوله را مساله ای ذکر کرد که باید مورد توجه قرار گیرد و افزود: این که آیا مشارکت سیاسی زنان از نظر اسلام یک اولویت هست یا این که در امتداد حضور زنان و تحقق مطالبات زنان این مشارکت سیاسی زنان هم باید به نوعی تحقق یابد.
این مسئول ادامه داد: ما به عنوان جمعیت زنان مسلمان که عنوان نواندیش را هم به دنبال خود، یدک می کشیم باید بتوانیم به پرسش های محتمل در این حوزه پاسخ دهیم و با توجه به دو برداشتی که از دین در همه حوزه ها وجود دارد و به ویژه در حوزه زنان آن برداشت جزم گرایانه و متحجرانه و دگم که سدی ایجاد کرده برای تحقق عدالت جنسیتی باید بتوانیم به پرسش های محتمل در این حوزه پاسخ دهیم.
وی به تناقض و تقابلی که همچنان در حوزه زنان میان سنت و مدرنیته وجود دارد اشاره کرد و گفت: آنچه که من امروز می خواهم به آن بپردازم دفاع از این نظریه است که اتفاقا در اسلام اولویت با مشارکت سیاسی زنان است یعنی تا مساله مشارکت سیاسی زنان یا به تعبیر امام حضور زنان در مقدرات اساسی مملکت تحقق پیدا نکند، طبیعتا تبعیض های دیگری که در حوزه های دیگر وجود دارد در حوزه اشتغال و کسب و کار، حوزه اقتصاد حتی آموزش هم به نظر می رسد که ما فاصله داریم با آن مطلوب و آنچه که در گزارش مجمع جهانی اقتصاد ما با آن مواجه هستیم، قاعدتا همه از دروازه مشارکت سیاسی زنان می گذرد یعنی آنجایی که زنان باید در مقدرات اساسی مملکت و جامعه خود حضور یابند و آگاهانه این مساله را پیگیری کنند.منصوری، مساله رجل سیاسی را مد نظر قرار داد و بیان کرد: آنچه امروز در جامعه با آن مواجه هستیم، و هنوز بعد از ۳۷ سال هنوز بر سر آن دعوا داریم و نگاه های بسیاری وجود دارد این است که آیا رجل سیاسی در کشور زن هم می تواند باشد یا نه یا اینکه چون زن هست نمی تواند رجل سیاسی باشد به نظر می رسد فارغ از این که زنانی که کاندیدا می شوند آن ویژگی ها را داشته باشند یا نداشته باشند، دعوا سر همین است که آیا زن می تواند رجل سیاسی باشد یا نباشد و البته ارجاعی که داده می‌شود متاسفانه به دین است و مبانی ست که اتفاقا این مبانی، مترقیانه ترین نگاه را نسبت به مشارکت سیاسی زنان داشته است.
وی با اشاره به سخنان صدیقه شکوری راد در این نشست، گفت: مسلما آن چه که در صدر اسلام اتفاق افتاده و آنچه که به عنوان تکیه‌گاه فکری ما مسلمانان مدنظر هست با آنچه که در طول این ۱۴۰۰ سال اتفاق افتاده به نوعی باید بین آن تفکیک قائل شویم و به نوعی، تاریخ اسلام رااز خود اسلام جدا کنیم و این جدا کردن اتفاقا به ما کمک می‌کند که برداشت ما و نگاه ما به ۱۴۰۰ سال پیش، نگاه واقع بینانه تری باشد چون تحلیل تاریخی از سخت‌ترین تحلیل هایی است که می توان به انجام رساند. این که بتوان خود را در آن ۱۴۰۰ سال پیش تصور کرد، مقتضیات آن زمان را شناخت، موانع و جایگاه‌ها را دانست و بتوان بر آن اساس اتفاقات را تجزیه و تحلیل کرد این، مساله ای قابل بحث است.قائم مقام جمعیت زنان مسلمان نواندیش در همین خصوص ادامه داد: در ۱۴۰۰ سال پیش تصوری که ما از جایگاه زن داریم چه تصوری است، دینی به نام اسلام می آید، و حرفش این است که ما انسان را از زن مردآفریدیم.منصورى به آیات ۳۵ تا ۴۵ سوره احزاب نیز اشاره کرد و افزود: خداوند می فرماید همانا کلیه زنان و مردان مسلمان، مردان و زنان با ایمان، مردان و زنان صابرمردان و زنان خداترس و خاشع، و مردان و زنان خیرخواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار، مردان و زنان با حفاظ خوددار، و مردان و زنان که یاد خدا بسیار کنند برای همه آنها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهیا ساخته است. خداوند تصریح می‌کند به صورت روشن بر ایفای مسئولیت اجتماعی، زندگی مومنانه و به تعبیر امام آنجا که مقدرات اساسی کشور و جامعه مدنظر است چه تصریحی و پیامی از این واضح‌تر و روشن تر که کجا زن می‌تواند قرض نیکو بدهد کجا زن می تواند جهاد کند از جان و مال خود ایثار کند؟ آیا زنی که در خانه نشسته، زنی که ناتوان است، زنی که محدود شده به یک سری تکالیف خاص، زنی که هیچ حقوقی برایش قائل نشدیم، زنی که جنس دوم قلمدادش کردیم، می تواند قرض نیکو دهد؟ با کدام قدرت اقتصادی می تواند قرض نیکودهد؟ با کدام قدرت می خواهد در راه خدا مبارزه کند؟مسکین نوازی کند؟ طبیعتا به نظر من با این تصوری که امروز وجود دارد با نگاه متحجرانه که وجود دارد، متفاوت است. ما به همین دلیل استناد می‌کنیم و تکیه ما بر همین مبانی است این مبانی به ما می آموزد و تعلیم میدهد که زنان باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت داشته باشند تا بتوانند از حقوق دیگرشان هم دفاع کنند.
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان نواندیش مسلمان بیان کرد: بنابراین اینجا اختلاف این دو نگاه، نگاهی که امروز بین خود ما که مدعی اصلاح طلبی هم هستیم مطرح می شود. نگاهی هم وجود دارد که نمی شود این حضور در مقدرات به خودی خود اتفاق بیفتد. شرایط و پیشینه تاریخی و مقتضیاتی که پیشینه ما دارد می گوید که یک شکاف عظیمی به لحاظ میزان دسترسی زنان و مردان، نسبت به فرصت ها در جامه ما وجود دارد.
منصورى با تاکید بر گزارش سالانه مجمع جهانی اقتصاد سالانه افزود: این گزارش، قطعا جهت گیری هایی هم دارد که من نافی آنها نمی شوم اما آماری هم که در جلسه امروز توسط پرستو سرمدی ارائه شد نشان از این شکاف است. شکافی که هم در حوزه سیاست هم اقتصاد هم کسب و کار و دسترسی زنان به قدرت کاملا مشهود و غیر قابل انکار است. چرا؟ چون آنجا که زنان باید حضور داشته باشند تا برنامه ریزی کنند و سیاست گذاری کنند برای اصلاح رویکردها و روندهایی که این شکاف ها را بتواند ترمیم کند و پر کند آنجا فرصت برای آنها فراهم نشده است.
وی ادامه داد: آنچه که امروز در دنیا اتفاق می افتد همین است که پذیرفته شده که ما اگر این شکاف ها توجه نکنیم، در نهایت بین میزان توانایی زنان جامعه و مردان جامعه شکاف قابل توجه و عمیقی وجود داشته باشد این اثر خود را در توسعه پایدار می گذارد، اینجا دیگر فقط زنان نیستند که صدمه می بینند این کل جامعه است که آسیب می پذیرد. بنابراین باید تسهیل کنیم روندی را که بتوانیم آنجا که نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده و اتفاقا در سطح سیاست گذاری های کلان و برنامه ریزی های کلان هست آنجاها را بتوانیم ترمیم کنیم، به خصوص با توجه به تحولات جهانی که اتفاق افتاده با توجه به اینکه امروز نزدیک به پنجاه درصد جمع دانشجویی ما را زنان و دختران شکل می دهند نزدیک به ۵۰ درصد نسل بعدی فارغ التحصیلان ما را زنان و دختران تشکیل می دهند، و ظرفیت قابل توجه در کشور وجود دارد و بین این ظرفیت و آن شکافی که به صورت کلان می بینیم، پلی که بتواند ظرفیت را در خدمت کم کردن آن شکاف به کار بگیرد، آن پل را قائل به آن نیستیم که بخواهیم ایجاد کنیم، همانجایی که قرآن اتفاقا نگاه تبعیض آمیز دارد نسبت به زنان و گاهی در بعضی از جاها انقلابی عمل می کند در بعضی جاها نگاه اصلاح طلبی دارد و امروز ما نمی پذیریم که باید ظرفیتی ایجاد شود که این شکاف پر شود. نادیده گرفتن این شکاف قاعدتا اثر خود را در توسعه پایدار در کشور ما می گذارد.
آذر منصوری با اشاره به اهمیت جدا کردن اسلام از تاریخ اسلام و پرداختن به نو اندیشی دینی، اجتهاد پویا و فقه نوین افزود: باید بتوانیم به سوالات جدی که امروز در جامعه وجود دارد، پاسخ دهیم که طبیعتا این نیاز به کار فکری و تلاش برای گفتمان سازی در جامعه دارد که ما از همین جا دست نیاز را به پیش شما دوستان دراز می کنیم و امیدواریم که علمای دینی هم این مساله را به شکل ویژه تر مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. البته کارهایی هم انجام شده در دوره های گذشته، دوستانی در این زمینه فعالیت کردند و قاعدتا این نیاز به یک سامانه و یک کار جمعی دارد که ما بتوانیم این موضوع را هم به عنوان یکی از وظایف خودمان به آن بپردازیم. این نگاه و این باور را ما هم در نگاه حضرت علی و هم حضرت محمد و اینکه تلاش آنها و نوع نگاهشان نسبت به زنان در عصر خودشان این ظرفیت را امروز به طور جدی در اختیار ما و در جامعه امروز قرار داده است.و مرد آفریدیم. در همین زمان می آید و سوال می کند که: فبای ذنب قتلت، با کدامین گناه کشته شدند؟ وقتی این آیه سوره تکویر را مطالعه کنید به همراه آیات قبلی، از آن گاهی می گوید که در آن، کوه ها به لرزه در می آید، زمین زیر و رو می شود و زنده به گور کردن دختران به عنوان بزرگترین گناهان محسوب شود و این گناه را احاله می دهد به روزی که شما باید حساب پس بدهی در زمانه و عصری که دختر بودن ننگ بود و بسیاری از دختران زنده به گور می شدند این نه فقط در تاریخ اعراب که حتا در تاریخ قبل از اسلام، یونان باستان را هم ببینید، که در اروپا به عنوان مهد دموکراسی شناخته می شود ولی حق رای و حقوق شهروندی فقط برای یک طبقه بود و اتفاقا زنان، جزو آن طبقه نبودند حتا زنان حاکم، آنها هم حقوقشان در رده غلامان بود. و آن تصوری هم که برای ما ساخته شده این که ما مثلا در حکومت ساسانی شاهد به تخت نشستن ۲ زن بودیم در تاریخ ایران باستان، آن هم مختص به طبقه حاکم بود یعنی ساختار سیاسی و اجتماعی تاریخ قبل از اسلام به اعتقاد من اگر مطالعه کرده باشید، چه تاریخ ایران چه تاریخ جوامع دیگر را، این را می گوید که زن از چیزی به عنوان حقوق برخوردار نبود همانطور که خیلی از انسانها از چنین چیزی برخوردار نبودند، بنابراین در این زمانه و در این روزگار، اسلام می آید و برای زن حقوق مشخص می کند و اتفاقی که می‌افتد از سال اول هجرت تا سال پنجم این حقوق دارای روند اصلاحی و مترقیانه تر می شود مثلاً در سال اول هجرت اگر که زنده به گور کردن دختران بزرگترین گناه شناخته می شود و قرآن این روند را قطع می کند در سال‌های پایانی هجرت اگر مطالعه کنید آیات را، چیز دیگری می گویدعضو شورای مرکزی جمعیت زنان مسلمان نواندیش اهمیت بررسی و مطالعه سال به سال این آیات در مورد جایگاه زنان برشمرد و افزود: مکتبی که در ۱۴۰۰ سال پیش چنین نگاه مترقیانه ای داشته، امروز نباید از دنیا عقب بماند، وقتی که می گوییم یکی از الزامات توسعه پایدار ایجاد فرصت های برابر برای زنان است این نگاه اتفاقا اگر نواندیشان دینی ما بیشتر می پرداختند به این موضوع که من فکر می کنم همچنان ما ضعف داریم در این زمینه، ما می توانستیم داعیه دار این مساله باشیم که این مکتب و این دین، نگاه مترقیانه ای دارد. امام در ۳۷ سال پیش دفاع کردند که زنان باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت داشته باشند. این نگاه قاعدتا اگر به اقتضای زمان تعریف می‌شد و تحلیل می شد آنچه که بخشی از علمای دینی ما انجام می دهند، که در نهایت در مجلس گروهی از زنان نشریه زبان زنان را داشتند و مدام پیگیر دادن حق رای به زنان بودند و وکیل الرعایا می آید و دفاع می کند و مدرس به عنوان یکی از علمای آزادی خواه آن دوره می آید و مخالفت می‌کند و امام که بعد از انقلاب سفید محمدرضاشاه مخالفت می‌کند اما پس از انقلاب اسلامی می آید و از این حقوق دفاع می‌کند این یعنی نگاه تحول خواهانه ای که نسبت به دین وجود دارد و توجه به اقتضائات آنچه که در فضای کنونی جامعه ما درحال اتفاق افتادن است. روند آنچه که در آیات قرآن اتفاق افتاده و نگاهی که نسبت به موضوع و جایگاه زن وجود دارد از این منطق دفاع می کند. این بحث، بسیار جدی است و فرصت مفصلی را برای پرداختن به آن، می طلبد.
منصورى در خصوص این که چرا مشارکت سیاسی زنان یک اولویت است، ادامه داد: وقتی در قرآن، ۱۴۰۰ سال پیش را می نگری دیه، ارث، ازدواج مجدد، چند همسری این ها با این که برای آن سقف مشخص می شود، حد مقرر می شود، به زن می گویند تو هم می توانی مثل مرد ارث بگیری، دیه بگیری، چند همسری در حد ۴ همسر کنترل می شود آن هم به شرط عدالت اما آنجایی که هیچ تفاوت، تبعیض و تمایزی وجود ندارد و در همه آیات قرآن هم هست، عمل به تکلیف انسانی و وظیفه سیاسی و اجتماعی و مومنانه کسی است که پذیرفته که این مکتب می تواند یک مکتب حیات بخش باشد. این را ما در آیات مکرر می توانیم ببینیم. چرا مثلا برای این ۱۴۰۰ سال سقف گذاشته نشده، این که مثلا آیا زنان می توانند قرض نیکو بدهند، مجاهده کنند، چرا برای این ها مرز قائل نشده و چرا نگاه قران به حضور زنان و ایفای مسئولیت اجتماعی و مسئولیت دینی نگاه کاملا برابر با مرد تعریف و تصریح می‌کند
وی ادامه داد: برخی قسمت ها در قرآن کلی هست فارغ از اینکه شما زن باشی یا مرد، وظایفی داری که باید به آنها به عنوان یک مومن عمل کنی. اما جاهایی هست که تصریح می کند، و این تصریح به نظر من نکته مهمی است. و برای ما اتمام حجت است.
منصوری به آیات۱۲، ۱۳ و ۱۷ سوره حدید اشاره کرد و ترجمه فارسی آنان را بدین شرح قرائت کرد: در آیه ۱۲ خداوند می فرماید: «روزى است که مردان و زنان با ایمان را مى نگرى که نورشان پیش رو و در سمت راستشان به سرعت حرکت مى کند (و به آنها مى گویند:) بشارت باد بر شما امروز به باغهائى از بهشت که نهرها زیر درختان آن جارى است; جاودانه در آن خواهید ماند، و این همان رستگارى بزرگ است.» و در آیه ۱۳ خداوند می فرماید: «همان روزى که مردان و زنان منافق به مؤمنان مى گویند: «نظرى به ما بیفکنید تا از نور شما پرتوى برگیریم»! به آنها گفته مى شود: «به پشت سر خود بازگردید و کسب نور کنید»! در این هنگام دیوارى میان آنها زده مى شود که درى دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب.» باز در آیه ۱۷ می گوید: «مردان و زنان انفاق کننده و آنها که از این راه به خدا قرض نیکو دهند پاداششان برای آنان مضاعف است و پاداش پر ارزشی است.»
وی در خصوص این آیات گفت:خداوند به تصریح می گوید زنان و مردان منافق، زنان و مردان مومن، زنان و مردان انفاق کننده، زنان و مردانی که از مالشان و جانشان در راه خدا انفاق می کنند. تفاوتی که اینجا قائل می‌شود زن بودن و مرد بودن نیست، تفاوت در قرض نیکو، زندگی مومنانه، و در ایثار جان و مال و تامین رضایت خداوند است،منصورى به آیات ۳۵ تا ۴۵ سوره احزاب نیز اشاره کرد و افزود: خداوند می فرماید همانا کلیه زنان و مردان مسلمان، مردان و زنان با ایمان، مردان و زنان صابرمردان و زنان خداترس و خاشع، و مردان و زنان خیرخواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار، مردان و زنان با حفاظ خوددار، و مردان و زنان که یاد خدا بسیار کنند برای همه آنها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهیا ساخته است. خداوند تصریح می‌کند به صورت روشن بر ایفای مسئولیت اجتماعی، زندگی مومنانه و به تعبیر امام آنجا که مقدرات اساسی کشور و جامعه مدنظر است چه تصریحی و پیامی از این واضح‌تر و روشن تر که کجا زن می‌تواند قرض نیکو بدهد کجا زن می تواند جهاد کند از جان و مال خود ایثار کند؟ آیا زنی که در خانه نشسته، زنی که ناتوان است، زنی که محدود شده به یک سری تکالیف خاص، زنی که هیچ حقوقی برایش قائل نشدیم، زنی که جنس دوم قلمدادش کردیم، می تواند قرض نیکو دهد؟ با کدام قدرت اقتصادی می تواند قرض نیکودهد؟ با کدام قدرت می خواهد در راه خدا مبارزه کند؟مسکین نوازی کند؟ طبیعتا به نظر من با این تصوری که امروز وجود دارد با نگاه متحجرانه که وجود دارد، متفاوت است. ما به همین دلیل استناد می‌کنیم و تکیه ما بر همین مبانی است این مبانی به ما می آموزد و تعلیم میدهد که زنان باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت داشته باشند تا بتوانند از حقوق دیگرشان هم دفاع کنند.
عضو شورای مرکزی جمعیت زنان نواندیش مسلمان بیان کرد: بنابراین اینجا اختلاف این دو نگاه، نگاهی که امروز بین خود ما که مدعی اصلاح طلبی هم هستیم مطرح می شود. نگاهی هم وجود دارد که نمی شود این حضور در مقدرات به خودی خود اتفاق بیفتد. شرایط و پیشینه تاریخی و مقتضیاتی که پیشینه ما دارد می گوید که یک شکاف عظیمی به لحاظ میزان دسترسی زنان و مردان، نسبت به فرصت ها در جامه ما وجود دارد.وی با تاکید بر گزارش سالانه مجمع جهانی اقتصاد سالانه افزود: این گزارش، قطعا جهت گیری هایی هم دارد که من نافی آنها نمی شوم اما آماری هم که در جلسه امروز توسط خانم سرمدی ارائه شد نشان از این شکاف است. شکافی که هم در حوزه سیاست هم اقتصاد هم کسب و کار و دسترسی زنان به قدرت کاملا مشهود و غیر قابل انکار است. چرا؟ چون آنجا که زنان باید حضور داشته باشند تا برنامه ریزی کنند و سیاست گذاری کنند برای اصلاح رویکردها و روندهایی که این شکاف ها را بتواند ترمیم کند و پر کند آنجا فرصت برای آنها فراهم نشده است.
وی ادامه داد: آنچه که امروز در دنیا اتفاق می افتد همین است که پذیرفته شده که ما اگر این شکاف ها توجه نکنیم، در نهایت بین میزان توانایی زنان جامعه و مردان جامعه شکاف قابل توجه و عمیقی وجود داشته باشد این اثر خود را در توسعه پایدار می گذارد، اینجا دیگر فقط زنان نیستند که صدمه می بینند این کل جامعه است که آسیب می پذیرد. بنابراین باید تسهیل کنیم روندی را که بتوانیم آنجا که نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده و اتفاقا درسطح سیاست گذاری های کلان و برنامه ریزی های کلان هست آنجاها را بتوانیم ترمیم کنیم، به خصوص با توجه به تحولات جهانی که اتفاق افتاده با توجه به اینکه امروز نزدیک به پنجاه درصد جمع دانشجویی ما را زنان و دختران شکل می دهند نزدیک به ۵۰ درصد نسل بعدی فارغ التحصیلان ما را زنان و دختران تشکیل می دهند، و ظرفیت قابل توجه در کشور وجود دارد و بین این ظرفیت و آن شکافی که به صورت کلان می بینیم، پلی که بتواند ظرفیت را در خدمت کم کردن آن شکاف به کار بگیرد، آن پل را قائل بهش نیستیم که بخواهیم ایجاد کنیم، همانجایی که قرآن اتفاقا نگاه تبعیض آمیز دارد نسبت به زنان و گاهی در بعضی از جاها انقلابی عمل می کند در بعضی جاها نگاه اصلاح طلبی دارد و امروز ما نمی پذیریم که باید ظرفیتی ایجاد شود که این شکاف پر شود. نادیده گرفتن این شکاف قاعدتا اثر خود را در توسعه پایدار در کشور ما می گذارد.
آذر منصوری با اشاره به اهمیت جدا کردن اسلام از تاریخ اسلام و پرداختن به نو اندیشی دینی، اجتهاد پویا و فقه نوین افزود: باید بتوانیم به سوالات جدی که امروز در جامعه وجود دارد، پاسخ دهیم که طبیعتا این نیاز به کار فکری و تلاش برای گفتمان سازی در جامعه دارد که ما از همین جا دست نیاز را به پیش شما دوستان دراز می کنیم و امیدواریم که علمای دینی هم این مساله را به شکل ویژه تر مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. البته کارهایی هم انجام شده در دوره های گذشته، دوستانی در این زمینه فعالیت کردند و قاعدتا این نیاز به یک سامانه و یک کار جمعی دارد که ما بتوانیم این موضوع را هم به عنوان یکی از وظایف خودمان به آن بپردازیم. این نگاه و این باور را ما هم در نگاه حضرت علی و هم حضرت محمد و اینکه تلاش آنها و نوع نگاهشان نسبت به زنان در عصر خودشان این ظرفیت را امروز به طور جدی در اختیار ما و در جامعه امروز قرار داده است.
گزارش: یاسمین عزیزی
