دومین نشست تخصصی موسسه راز برگزار شد: مسئله زن در رسانه؛ تجارب تاریخی، نگاه تطبیقی
دومین نشست تخصصی موسسه راز با عنوان “مسئله زن در رسانه؛ تجارب تاریخی، نگاه تطبیقی” و به همراهی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و دانشکده خبر در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ با سخنرانی دکتر هادی خانیکی، بدرالسادات مفیدی و دکتر صدیقه ببران و با حضور اعضای موسسه راز و جمعی از علاقه مندان در روز جهانی زن برگزار شد.
مفیدی دبیر انجمن صنفی روزنامه نگاران در آغاز ضمن ابراز خرسندی از شکل گیری و اعلام موجودیت موسسه راز گفت: اینگونه موسسات در رفع نابرابری های جنسیتی موثر هستند. فقدان تعادل جنسیتی رابطه مستقیمی با توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه داشته و برای رسیدن به جامعه ای شکوفا و سالم و نیز کاهش شکاف برابری جنسیتی نیاز به برنامه ریزی داریم.
وی چهار عامل رفع این شکاف را به ترتیب نهادهای دولتی و حاکمیتی، نهادهای سیاسی و مدنی، حضور زنان و رسانه ها دانست و تاکید کرد که نقش رسانه ها کمتر از دیگر عوامل نمیباشد.
وی ادامه داد که توزیع عادلانه امکانات و منابع در سطح جامعه امکان رشد متعادل همه اعضا را زیاد کرده؛ همچنین تدوین، تصویب و اصلاح مقررات موجود باعث افزایش حضور قانونی زنان در جامعه میشود؛ در برخی جوامع سنتی و تاریخی گاه هنجارهای موجود با قوانین جدید تعارضاتی دارد، اما باید تلاش کرد تا این قوانین اصلاح شوند.
هرچند در سالهای اخیر دولت تلاش موثری داشته و با ایجاد کمیته ها و شوراهای فرهنگی زنان در ادارات و وزارتخانه ها سعی بر ایجاد زمینه های حضور موثر زنان در جامعه را داشته است. همچنین در نهاد حاکمیت در برنامه توسعه سوم، چهارم و پنجم به همین موازات تغییرات مفیدی برای دستیابی به برابری جنسیتی ایجاد شده است.
در دو دهه اخیر شاهد رشد سریع نهادهای مدنی و حضور فعال زنان در این عرصه ها بودیم و البته در دوره هشت ساله آقای احمدی نژاد این فعالیت ها به کندی و گاه به نابودی کشانده شد. به هر ترتیب اعمال دموکراتیک و حضور زنان در جامعه به فردباوری و اعتماد به نفس آنعا ارتباط زیادی دارد. زنان با توانمندسازی خود میتوانند جایگاه مناسب “عامل بودن” را کسب کنند.
سخنران بعدی این نشست دکتر خانیکی استاد دانشگاه و محقق و پژوهشگر بود. وی در آغاز سخنان خود گفت: امیدوارم سلسله نشست های علمی-پژوهشی موسسه راز و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به همکاریهای سودمند منجر شود.
وی با اشاره به روزهای رحلت بانوی اسلام حضرت فاطمه (س) و عجین بودن نام زن با این بانوی نمونه به روز جهانی زن هم پرداختند و اشاره داشتند که امسال جامعه جهانی هم به دو مقوله زن و رسانه نگاه عمیق تری دارد.
خانیکی گفت: متاسفانه جامعه دانشگاهی و حرفه ای روزنامه نگاری دارای مشکلات عدیده ایست که در هر دو گروه حرفه ای و آکادمیک باید دست به مطالعات و پژوهش های جدی زد زیرا همانطور که میدانیم بسیاری از روزنامه نگاران به دلایل متعدد به سمت این شغل کشانده شده و از درون دانشگاه نیامده اند. به هر حال حضور انجمن های فعال زنان که در حوزه رسانه کار کنند جای خوشحالی دارد.
وی گفت که حضور زنان در رسانه ها کمرنگ بوده و این نشان از تاریخ و روایتگری مذکر در این سرزمین دارد.
خانیکی با اشاره به تحقیق خود در موضوع زن در نشریات ایرانی، به اولین نشریات زن مثل “دانش” اشاره کرد و گفت متاسفانه “زن” در رسانه ها عمدتا جنس دوم بوده و نقش کنشگری ندارد و با رشد نشریات زن مثل شکوفه و … کم کم به سمت نقش های جدید مثل تربیت اطفال و آموزش کشانده میشود.
در تاریخ زنان در پشت پرده و درهنگام زایمان و عروسی دیده میشود و نمونه زنهایی مانند “مهدعلیا” مادر ناصرالدین شاه در تاریخ کم است، بعدها کم کم از عناوین عیال و اناث به همسر، مادر و زنان باسواد میرسد. سالها طول کشیده که زنان روزنامه خوان و بعدها روزنامه نویس شوند. همزمان با تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و متاثر از شرایط، حضور زنان در جامعه نیز دگرگون می شود.
وی ادامه داد که بهترین و مناسب ترین زمان برای مطالعه این موضوع دوره مشروطه میباشد که همزمان با تغییر قدرت سیاسی متمرکز به سمت توزیع و آزادسازی نسبی، نقش زنان پررنگ میشود و البته در دوره های تاریخی متعددی هرچه قدرت به سمت تمرکز و خودکامگی میرود، جامعه مدنی و بخصوص زنان، منفعل تر و در آخر زنان در محاق قرار می گیرند.
خانیکی با اشاره به دوره تاریخی مبارزات ملی شدن نفت در دهه سی گفت با فروپاشی قدرت مرکزی در دهه بیست که به قول جلال آل احمد “موالها به زبان آمدند” و بسیاری حرفها توسط مطبوعات زده شد، مطبوعات زنان مثل “زنان امروز” پا به عرصه ظهور نهاد که در زمان مبارزات ملی دکتر مصدق و استقرار نهادهای مدنی و آزادیهای اساسی، نشریه ” حقوق زنان” منتشر شد، در این نشریات از حقوق جنسیتی و نقد مشکلات و مسایل زنان و نیز نقدهای سیاسی سخن میگفتند.
خانیکی تاکید کرد که هر چه جامعه و حاکمیت به سمت آزادیهای مدنی میرود و قدرت مرکزی به سمت توزیع حرکت میکند و آزادی در برابر اختناق رشد میکند، شاهد استقلال و توانمندی زنان و حضور آنان در نهادهای مدنی و مطبوعات هستیم که با حاکمیت مردم و ترجیح امر اجتماعی بر امر شخصی همراه می شود.
وی در آخر یاد مرحوم معصومه کیهانی که از زنان فعال و پژوهشگر و روزنامه نگار بود و در سانحه تصادف فوت کرد را گرامی داشته و با گلایه گفت که مرگ این روزنامه نگار فعال حتی توسط همکارانش دیده نشد و نامی از او در جایی نیامد.
دکتر ببران استاد دانشگاه و فعال جامعه مدنی گفت: امسال یونسکو ابتکار عمل زیبایی داشته که در موضوع زن و رسانه با قرار دادن شعار و نشان مخصوص نوید داده که تا سال ۲۰۳۰ باید به برابری جنسیتی برسیم. وی با اشاره به کنفرانس جهانی پکن در سال ۱۹۹۵ و سرفصل های اصلی نتایج این کنفرانس و حضور زنان کشورهای دنیا در آن گفت تیم زنان شرکت کننده در کنفرانس جهانی زن در نیویورک احتمالا با دست پری به آن مجمع می روند.
ببران در ادامه گفت که در حوزه رسانه حدود ۷۵ سال تاخیر داریم و رشد رسانه ها بخصوص مطبوعات زنان را تابعی از شرایط سیاسی و اجتماعی تحت تاثیر نظام خواندند. وی با مروری بر دوره های رشد و شکوفایی مطبوعات زنان به سالهای ۷۶ تا ۸۰ اشاره کردند که در دوره اصلاحات تعداد متقاضیان تحصیل در رشته روزنامه نگاری بسیار زیاد بود و در سالهای بعد با افول این اقبال مواجه بودیم.
ببران مختصری از تحقیق نشریات زنان که عموما به نشریات خانواده منتقل شده را توضیح داد و گفت عموم این نشریات با تیراژ بالا عامه پسند هستند و عمدتا موارد زیر در آنها قابل ذکر است:
تقریبا عاری از اطلاعات اقتصادی و سیاسی هستند.
اکثر خوانندگان آنها زنان خانه دار هستن و نه تحصیل کرده ها
گرایش به سمت ستاره ها و اسطوره های کاذب دارند
علی رغم خانوادگی بودن آنها، مردان اصلا این نشریات را نمیخوانند
این نشریات به دنبال تغییرات کیفی نیستند
بیشتر آموزش ها در خصوص آشپزی و خانه داری است
عاری از مطالب روشنگری و انتقادی هستند
آموزش های سیاسی، حقوقی، اجتماعی و حتی مذهبی ندارند.
خلاصه و صفحه بندی این نشریات در سطح پایین و بسیار ضعیفی میاشد
عمدتا دارای بخشهای سرگرمی، داستانهای تکراری و کلیشه ای هستند.
مطالب بدون ذکر منبع نوشته شده اند و صحیح یا کذب بودن آن معلوم نیست و همینطور مالکیت معنوی در این نشریات نادیده گرفته میشوند.
زنان عمدتا یا قربانی هستند و یا قاتل
بر هویت دینی و ملی تمرکز ندارند
۷۵% مطالب هیچ اطلاعات جدیدی به خواننده نمیدهند.
بسیاری از متن ها، داستان ها و عکسها حاوی خشونت هستند.
به راحتی وارد حریم خصوصی افراد میشوند.
در آخر، با توسعه اجتماعی در تضاد هستند و نقش نمادین و سنتی زنان را در حوزه ایدئولوژی جنسی مردگرایانه تقویت میکنند.
در پایان این نشست اساتید مدعو به سوالات حاضران پاسخ گفتند.
