آمنه شیرافکن – نوال نزاری سادات است و اصالتا عرب. تحصیلاتش را در خرمشهر و آبادان به پایان رساند. دوره متوسطه که تمام شد، کنکور داد و سال ۵۰ در رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد. در آن شرایط دشوار ادامه تحصیل دخترها خیلی باب نبود. پدرش تمامقد به دفاع از دختر برخاست که باید درس بخواند و ایرادی ندارد. فامیل اما شکوه سر دادند که چه معنا دارد دختر برود راه دور. هزار بلا هست در مسیر این رفتوآمدها. نوال جوان راهی تهران شد. در خوابگاه خیلی چیزها یاد گرفت؛ صبوری، بردباری، زیست مشترک با آدمهای متفاوت. اعتمادبهنفسش بالا رفت. درسش که تمام شد، برگشت به خوزستان. پروانه وکالتش را سال ۵۸ گرفت. بحبوبه انقلاب بود. ازدواج کرد. سال ۶۴ دوباره کار وکالت را از سر گرفت. بالاخان مغازهای دفتر وکالت گرفته بود. روی تابلوی وکالتش هم نوشته بود: «نوال نزاری، وکیل دادگستری». تابلوی نوال خیلیها را به غلط میانداخت. فکر میکردند نوال اسم مرد است. میآمدند داخل دفتر. خطاب به نوال جوان میگفتند «آقای نوال کجاست». خبری از آقای نوال نبود. برخی تا میفهمیدند نوال نه مرد که یک زن جوان است که از قضای روزگار وکیل شده، راهشان را میگرفتند و میرفتند. برخی دیگر اعتماد میکردند. نوال به عربی سر صحبت را باز میکرد. مردم احساس راحتی میکردند. در حرفهایش آنقدر صداقت بود که آدمها رفتهرفته به او اعتماد کنند. کمکم در خوزستان برای خودش اعتباری به دست آورد. اول پروندههای خانوادگی میگرفت و بعدتر قتل و کیفری. پنج دوره عضو کانون وکلای خوزستان و لرستان بود. دو سال بالاترین رأی را آورد و به دلایلی به جای رئیس، نایبرئیس شد. چند روز پیش دوباره موعد رأیگیری کانون وکلای خوزستان بود. نوال باز هم رأی اول بود. این بار رئیس شد. نوال حالا ۶۵ساله است. دومین زنی است که در ایران رئیس کانون وکلا شده است. از وضعیت حقوقی زنان در خوزستان و البته ایران گله دارد. معتقد است حرمت زن در خانواده باید حفظ شود. زنان باید هرچهبیشتر آموزش ببینند و به همین حقوقشان آگاه شوند. نوال ۳۴ سال است که وکالت میکند. توصیهاش به کارآموزان وکالت همیشه این بوده که یک وکیل خوب جدای از درسخوانبودن و تسلط به حقوق باید فلسفه بداند؛ خوشاخلاق باشد، منطق بخواند و سرانه مطالعه آزادش زیاد باشد. میگوید «اگر اخلاقت خوب باشد، مردم بهزودی به تو اعتماد میکنند، حتی در سنتیترین جوامع هم زن و مرد بودن در پس اخلاق فرد محو میشود. زنان باید خودشان راه خودشان را باز کنند. درسخواندن به آنها خیلی کمک میکند. در میان عربها حالا دختران زیادی پزشک شدهاند، وکیل شدهاند، درس خواندهاند و حالا برای خودشان کارهای هستند. اینها یعنی تغییر میسر است. روزگاری آنقدر فضا بسته بود که اگر دختری سودای ادامه تحصیل در سر داشت، برادرش او را تهدید به قتل میکرد».بحث حقوق زنان در خوزستان که به میان میآید، تازه کارنامه چهار دهه وکالت جلوی چشمان نوال نزاری رژه میرود. هر کدام از پروندهها شبیه فیلم سینمایی بوده. وضعیت حقوق زنان در خوزستان به روایت رئیس کانون وکلای این استان خیلی بهتر از گذشته است. با این حال برخی مشکلات کماکان پابرجاست؛ از قتلهای ناموسی گرفته تا ازدواج اجباری و طایفهای. حالا البته دخترها سوادشان بیشتر شده، بیشتر حق و حقوقشان را میفهمند و بیشتر برای بهبود وضعیت زندگیشان تلاش میکنند. ادامه تحصیل نوال فضای سنتی خانواده را تغییر میدهد. داییهای نوال روحانیاند. نوال که راهی دانشگاه میشود، تابوی تحصیل در شهری به جز شهر پدری میشکند. دخترداییها هم راهی شهرهای دیگر میشوند. بیاحترامی به زن در خانواده از جمله مشکلاتی است که نزاری را آزار میدهد. میگوید «هنوز برخی مردها احترام زن را در خانه نگه نمیدارند؛ بهویژه این مشکل برای برخی زنهای شاغل وجود دارد، مردها فکر میکنند زن باید بپزد و خانه را تمیز و بچهها را بزرگ کند. خیلی چیزها تغییر کرده اما زنان خوزستان گاهی از ستم و تبعیض مضاعف رنج میبرند».گله دیگر نوال این است که «زنان ما آنطور که باید و شاید به حقوق خود آشنا نیستند. البته قرار نیست این آشنایی هم یکباره اتفاق بیفتد. مسائل حقوقی هم جای کار دارد. در ماجرای حضانت این حق نیست که دختر و پسر تا هفتساله شوند، حضانتشان را از مادر میگیرند و به پدر میدهند». البته تبصرهای هست که براساس آن دادگاه باید مصلحت طفل را در نظر بگیرد اما در بسیاری موارد حسب قانون کنونی حضانت، پدر است که سرپرست قانونی فرزند میشود. جدایی فرزند هفتساله – چه دختر و چه پسر- از مادر لطمه روحی بزرگی به او وارد میکند. نزاری به آمار رو به افزایش طلاقها در خوزستان اشاره دارد. میگوید: «خیلی اوقات هم به دلیل اینکه مردان حق طلاق دارند، به زنان ظلم میشود. شرم و آزرم مانع از آن میشود زنی که از مردش کتک خورده، به دادگاه و دادسرا برود. گاهی اوقات هم معلق میماند. اینکه زنی را در زندگی معلق بگذاری، گناه کبیره است. خلاف شرع است».صحبتمان که به شروط ضمن عقد میرسد، خانم نوال به محدودیتهای ترویجگری در این زمینه اشاره دارد، اینکه هنوز تابوی حرفزدن از شروط ضمن عقد از بین نرفته است. خیلیها میترسند ابتدای زندگی از حق و حقوق دیگری حرف بزنند که باید ضمیمه پرونده عقدشان شود. در دفاتر ثبت ازدواج هم کمکاری زیاد میشود. رؤسای دفاتر کمتر به دختران و پسران جوان درباره شروط ضمن عقد توضیح میدهند. این یک نوع خیانت است. جوانها باید توجیه شوند که این شروط مهم است و زمانی به کارشان میآید. نزاری میگوید: «دختری که حق طلاق میخواهد، شرم دارد ابتدای زندگی آن را مطرح کند. میترسد همان ابتدای کار از مردش درخواست کند تا به او وکالت حق طلاق دهد. خیلی اوقات مرد نگاهش به زنی که حق طلاق میخواهد، تغییر میکند. پای راضیکردن خانوادهها که وسط بیاید هم که دیگر هیچ. شروط ضمن عقد و بهویژه حق طلاق به فرهنگسازی گسترده نیاز دارد. خانوادهها تازه زمانی متوجه اهمیت این حق مسلم برای دخترشان میشوند که خدای نکرده در زندگی او مشکل جدی پیش آمده و کار به طلاق بکشد. گاهی ماهها اسیر دادگاه میشوند».
گفتوگو با نوال نزاری شیرین است. زنی است که دهههایی از عمرش را در مسائل حقوق زنان پشت سر گذاشته، پروندههای مختلفی در دست داشته و حالا بر سکوی یکی از بالاترین جایگاههای حقوقی در استان خوزستان ایستاده است. پدر نوال پنج دهه پیش مسیر زندگی دخترش را تغییر داد. نوال جوان وکیل شد. مردم به او اعتماد کردند. اخلاق را چاشنی کارش کرد و حالا در ۶۵سالگی رئیس کانون وکلای خوزستان شده است. روزهای نخست کاری کمی شلوغ است. خیلیها برای تبریک آمدهاند. خانم وکیل سرش شلوغ است و تا دو سال آینده صندلی ریاست به نام اوست.
منبع: شرق